Na korzenie i skrzydła

11 stycznia gościła w naszej szkole Joanna Gierak-Onoszko, autorka książki p.t. 27 śmierci Toby’ego Obeda. Autorka opowiedziała historię Inuity, który wraz z około stu pięćdziesięcioma tysiącami innych osób należących do społeczności rdzennych mieszkańców Kanady przeszedł przymusowe rozstanie z rodziną i osadzenie w miejscu nazywanym szkołą z internatem. Toby Obeda jest ocaleńcem, którego jako dziecko porwano z rodzinnego domu i kształtowano na nowego obywatela Kanady w ośrodkach zarządzanych od 1968 roku przez administrację państwową, a prowadzonych przez osoby konsekrowane. Nie mógł w nich mówić w ojczystym języku, ani widzieć się z rodziną. Musiał zmienić swój tradycyjny strój na europejski. Musiał pracować, jeść potrawy, do których nie przywykł, był bity. Ośrodki te funkcjonowały w Kanadzie do lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku. Ostatnia placówka została zamknięta w 1996 roku.

Autorka opowiedziała historię publicznego ujawnienia problemu i zwróciła szczególną uwagę na znaczącą rolę pojedynczych osób w tej historii. Phil Fontaine w roku 1990 jako pierwszy podczas rutynowego wywiadu w publicznej telewizji CBC opowiedział o swoich przeżyciach w takim ośrodku. Niebawem powstała Komisja Prawdy i Pojednania, której trzech członków zbadało historię prawie siedmiu tysięcy ocaleńców. Na terenie kilkuset ośrodków  odnaleziono też miejsca pochówku zmarłych dzieci, których ekshumacji zaczęto się domagać od władz. Lokalnie mieszkańcy sami podjęli inicjatywę zabezpieczania śladów i samodzielnie ustawiają światła pamięci. Phyllis Webstad zapoczątkowała ruch Orange Share Day. Chciała upamiętnić dzień rozpoczęcia roku szkolnego, który jej samej kojarzył się z traumą anonimowości i utratą tożsamości. 30 września stał się świętem państwowym i Dniem Prawdy i Pojednania. Tego dnia nosi się lokalnie wyprodukowane koszulki z hasłem Każde dziecko jest ważne. Chętni uczestniczą w warsztatach historycznych demitologizujących historię Kanady oraz licznych wydarzeniach kulturalnych. 

W 2017 roku doszło do symbolicznych przeprosin rdzennych narodów za doznane cierpienia od ówczesnych władz państwowych przekazanych przez premiera Kanady Justina Trudeau’a w obecności Tony Obeda. W 2022 r. papież Franciszek odwiedził Kanadę i gestem ucałowania ręki jednej z ocalonych także przeprosił w imieniu wspólnoty Kościoła Katolickiego okrutnie potraktowanych rdzennych mieszkańców Kanady. Kanadyjczycy domagają się także pociągnięcia do odpowiedzialności sprawców funkcjonowania systemu, w którym rodzice koczowali w tipi pod placówkami wychowawczymi swoich dzieci i nigdy nie mogli się z nimi zobaczyć. Część archiwów znajduje się na Watykanie, dlatego trwają wysiłki w celu dostępu do danych.

Historia rdzennych mieszkańców Kanady nie kończy się dobrze. Dorosłe dziś osoby, bezwzględnie separowane od bliskich w dzieciństwie, borykają się z uzależnieniami i z kłopotami emocjonalnymi. Pojednanie oddaje im jednak godność i przywraca wiarę we własne siły, odradza zdeprecjonowaną tożsamość. Chociaż okaleczeni emocjonalnie i tak jak Tony Obeda fizycznie, rdzenni mieszkańcy wydają się wracać do prawdziwego życia.  Mogą być także nauczycielami dla innych narodów świata, czyli także i dla nas jak rozmawiać o przeszłości.

(tekst: Beata Ciacek; zdjęcia: Beata Ciacek)